Ua wehe ka Pelekikena o ʻApelika Hema ʻo Cyril Ramaphosa i kahi aupuni hui hou, ma hope o ka lilo ʻana o kāna ʻaoʻao aupuni ʻApelika National Congress (ANC) i ka hapa nui o ka pāremata i nā koho balota o Mei.
Ua ʻōlelo ʻo ia “ʻo ke aupuni o ka hui aupuni … ʻaʻole i ʻike ʻia ma ka mōʻaukala o kā mākou demokala”.
E loaʻa ana i ka ANC he 20 o 32 mau pou kuhina, aʻo ka pro-market Democratic Alliance (DA) – a hiki i kēia manawa ka hui kūʻē nui – e paʻa ʻeono. ʻEono mau waihona ʻē aʻe i puʻunaue ʻia i waena o nā ʻaoʻao liʻiliʻi.
ʻO kēia mau koho ʻana ma hope o nā pule o nā kūkākūkā paʻakikī i hoʻoweliweli e hoʻopau i ka ʻaelike – i kekahi manawa ua hoʻopiʻi ʻo Mr Ramaphosa i ka DA no ka hoʻāʻo ʻana e hoʻokumu i “aupuni like” i ka uhaki ʻana i ke kumukānāwai.
ʻO ka emi ʻana o ke kākoʻo ANC i nā koho balota e hōʻike ana i ka huhū o ka lehulehu no kāna moʻolelo maikaʻi ʻole e pili ana i ka hāʻawi ʻana i nā lawelawe kumu a me ka hoʻopaʻapaʻa ʻana i ka hana ʻole, ka ʻilihune a me ka palaho.
Ua lilo ka ANC i alakaʻi ʻia e Nelson Mandela i ka mana ma 1994, e hoʻopau ana i nā makahiki he ʻumi o ka noho aliʻi keʻokeʻo ma ʻApelika Hema.
Ua hoʻohewa kekahi o kāna mau mea hana no ka hāʻawi ʻana i ka mana me ka DA, kahi i ʻike ʻia e kekahi e hōʻike ana i nā makemake keʻokeʻo.
Ua hoʻokipa ʻia ke aupuni hui e ke kaiāulu ʻoihana nāna i ʻōlelo e hōʻoia i ka paʻa o ka hoʻokele waiwai, ʻokoʻa i kahi kuʻikahi me nā ʻaoʻao radical ʻelua i haʻalele i ka ANC.
I loko o ka ʻaha Kuhina hou, e mālama ka ANC i nā ʻoihana nui e like me ka pale, kālā, a me nā ʻoihana ʻē aʻe – kahi i leo nui ai i kāna kākoʻo ʻana i ka poʻe Palestinian a me ke koʻikoʻi nui i nā hana a ka ʻIseraʻela ma Gaza. Ua pani ʻia ke Kuhina ʻē aʻe ʻo Naledi Pandor e Ronald Lamola, ʻo ia ke kuhina hoʻokolokolo ma mua.
Aia nā waihona o ka DA i nā mea pili i ka home – ka mea e hoʻomalu ai i ka neʻe ʻana, a me nā hana lehulehu – aia ma ke kikowaena o nā ʻano hana palaho. Na ke alakaʻi ʻaoʻao ʻo John Steenhuisen e alakaʻi i ka ʻoihana mahiʻai.
Ma kahi haʻi ʻōlelo televise ma ka Lāpule, ua ʻōlelo ʻo Mr Ramaphosa: “E hoʻokumu mua ke aupuni e komo mai ana i ka ulu wikiwiki, hoʻopili a hoʻomau i ka ulu ʻana o ka hoʻokele waiwai a me ka hoʻokumu ʻana i kahi kaiāulu ʻoi aku ka maikaʻi.”
Ua hoʻokipa ka ANC i ka neʻe ʻana ma ke ʻano he “mea koʻikoʻi i mua, a he hōʻike i ke kūpaʻa o kā mākou demokala”.
I kēia manawa, ua ʻōlelo ʻo DA he “haʻaheo e ala i ka hoʻokūkū a lawe i ko mākou wahi, no ka manawa mua, ma ka noho o ke aupuni aupuni”.
Ua hoʻohiki ʻo ia i ka “hoʻomalu maikaʻi, ʻaʻohe hoʻomanawanui no ka palaho a me ka hana ʻana i nā kulekele pragmatic”.
ʻOiai ke ʻano o ka ʻaha kūkā o ka hui, ke kū nei nā kuʻikahi politika ma waena o ka ANC a me ka DA.
ʻO nā pilikia nui a hoʻopaʻapaʻa paha ʻo ia ka kūʻē ʻana o DA i ke kulekele mālama ola aupuni a ka ANC a me kāna papahana hoʻokele waiwai ʻeleʻele.
ʻO ke koʻikoʻi ka mālama ʻana o ka ANC i kēlā mau ʻoihana aupuni – nā mines, kālepa a me ka hoʻoponopono ʻāina – ʻo ia ke kī i kāna mau kulekele e pili ana i ka hoʻokele waiwai ʻeleʻele.
I nā koho balota o Mei, ua loaʻa i ka ANC ka 40% o ka balota, aʻo ka DA i loaʻa iā 22%.
ʻO ka hōʻike hou aʻe e Natasha Booty